Pawlikowski Stefan gen. bryg. pil. inż.

Urodzony 11.10.1896 r. w Kozłowie, syn Władysława i Józefy. Uczył się w Smoleńsku oraz Wilnie, maturę uzyskał w Moskwie. Od 1.08.1914 r. służy w wojsku carskim. Ukończył Lotniczą Szkołę Techniczną im. prof. Żukowskiego, po czym został wysłany na dalsze szkolenie do Francji. Na miejscu stawił się 1.03.1917 r., skierowano go do Szkoły Pilotażu Myśliwskiego w Avord. Już 12.07 tegoż roku uzyskał dyplom pilota myśliwskiego, a kilka dni później, 28.07.1917 r. został ranny w wypadku lotniczym i przez osiem miesięcy przebywał w szpitalu. Po hospitalizacji przydzielony został do 96 EM na stanowisko adiutanta dowódcy. Od dnia 15.11.1918 r. przeniesiony został do rezerwy lotnictwa armii gen. Hallera. W dniu 1.02.1919 r. uzyskał awans na stopień podporucznika.

W dniu 8.05.1919 r. Stefana Pawlikowski powrócił wraz z Błękitną Armią do Polski jako pilot 59 Eskadry Breguetów (dalej EBre). Początkowo służył jako oblatywacz w CWL. Od 8.04.1920 r. służył w barwach 19 EM. W dniu 15.04 tegoż roku wraz ze swoją jednostką wyruszył na front. Rankiem 14.05.1920 r. samoloty bolszewickie: Farman F-30, oraz Sopwith 1 1/2 Strutter zbombardowały polskie lotnisko w Żodzinie, jako eskorta towarzyszył im SPAD VII pilotowany przez Nikolaja Pietrowa. Na przechwycenie sowieckich maszyn wystartował pil. Stefan Pawlikowski, który również leciał na SPAD-zie VII. Pawlikowski dogonił i zaatakował samolot Pietrowa. Rosjanin wszelkimi sposobami starał się zgubić goniącego go polskiego SPAD-a, robił uniki na lewo i prawo, wykonywał kręte wiraże, ślizg na skrzydło a nawet martwy węzeł (pętle). Na nic się to zdało, gdyż doświadczony pil. Pawlikowski powtarzał akrobacje za przeciwnikiem i cały czas trzymał się jego ogona. Po kilku pierwszych niecelnych strzałach, w końcu jedna z serii trafiła płatowiec Pietrowa, który gwałtownie obniżył pułap do zaledwie kilkunastu metrów, pościg trwał nadal tuż nad zabudowaniami Borysowa. Chwilę później pilot sowiecki, nie mogąc pozbyć się goniącego go polaka skierował się nad rzekę Berezynę. Pietrow trzymał się blisko lustra wody (na pułapie ok 1-1,5 m nad wodą), licząc że goniący go Stefan Pawlikowski zaprzestanie pościgu. Po kilku minutach gonitwy pil. Pawlikowski dodał gazu, zrównał się z maszyną Pietrowa, po czym pomachał mu na pożegnanie i odleciał. Relacja obu lotników nie są do końca spójne, Pawlikowski twierdził,  że pozwolił Rosjaninowi odlecieć gdyż ten dawał mu znaki że się poddaje i zamierza wylądować na terenie zajętym przez wojska polskie. Z kolei według relacji Pietrowa w polskim SPAD-zie musiały zaciąć się karabiny lub skończyła się amunicja. Bolszewicka maszyna powróciła na lotnisko z 9 przestrzelinami i urwanym tłumikiem.

Tego samego dnia, zorganizowano nalot odwetowy na bolszewickie lotnisko Pryjamino, rozpoznawczy Halberstadt CL II nr 201/18 z pil. Władysławem Bartkowiakiem oraz obs. Józefem Klicze na pokładzie wystartował w asyście dwóch SPAD-ów C VII z 19 EM pilotowanych przez ppor. Stefana Pawlikowskiego i pchor. Władysława Turowskiego. Nad lotniskiem polskie SPAD-y zaatakowały balon na uwięzi, jak się okazało była to pułapka, na wysokości około 2000 m czekały bolszewickie myśliwce. Samolot Pawlikowskiego został zaatakowany przez A. D. Szyrinkina, dwa inne myśliwce sowieckie ruszyły na płatowiec pchor. Turowskiego. W obydwu polskich myśliwcach zacięły się karabiny maszynowe, a ich piloci musieli wycofać się z pola walki. Halberstadt pil. Bartkowiaka i obs. Klicze pozostał sam na polu walki, wykorzystał to pil. Szyrinkin, który celną serią zestrzelił polską maszynę. Halberstadt stanął w płomieniach a po chwili runął na ziemię, jego załoga zginęła z strasznych okolicznościach.

Dnia 17(18).05.1920 r. wyleciał na spotkanie trzem sowieckim maszynom nad Borysowem, jednak nie napotkawszy samolotów bolszewickich kontynuował lot w kierunku na Krupek. Podczas lotu zauważył balon obserwacyjny na wysokości 1000 m i puścił się do ataku. Po pierwszych seriach zacięła się broń pokładowa, a jednocześnie ogień otworzyła artyleria nieprzyjacielska. W końcu udało mu się usunąć usterkę, celnie ostrzelał balon pociskami zapalającymi. Po zniszczeniu jednostki wroga szczęśliwie powrócił na lotnisko. W dniu 21.05 podczas samotnego lotu ostrzelał rosyjskie samoloty oraz ich obsługę na lotnisku w Sławnoje, po czym skierował się nad lotnisko w Pryjamino, które również zaatakował. Cała akcja była tak błyskawiczna, że przeciwnik nie zdążył poderwać do walki żadnego samolotu. Po nalocie pil. Stefan Pawlikowski szczęśliwie powrócił na własne lądowisko. Kilka dni później (29.05) ponownie przyleciał nad Sławnoje, otworzył ogień do hangarów oraz ludzi znajdujących się na lotnisku. Tym razem nie wycofał się w pośpiechu, tylko krążył nad zabudowaniami lotniskowymi w oczekiwaniu na przeciwnika. Wyzwanie podjął A. Pietrow (krewny Nikolaja Pietrowa), który wzbił się w powietrze na Nieuporcie. Podczas walki celna seria Pietrowa dosięgnęła maszynę Polaka, Stefan Pawlikowski z przestrzelonym zbiornikiem ledwo doprowadził swój samolot do własnych linii, jego SPAD został poważnie uszkodzony podczas lądowania. W trakcie trwania wojny polsko–bolszewickiej wykonał 27 lotów bojowych, uzyskał trzy zestrzelenia: samolot i 2 balony (drugi balon w dniu 20.05.1920 r.).

Dekretem Naczelnego Wodza L. 2151 z dnia 20.05.1920 r. Stefana Pawlikowski został warunkowo zatwierdzony w stopniu podporucznika wojsk lotniczych i otrzymał przydział służbowy do 162 EL. W dniu 5.02.1921 r. otrzymał awans na stopień porucznika, z początkiem marca pracował jako oblatywacz w zakładach lotniczych. Dnia 24.10 tegoż roku został urlopowany z wojska i latał jako pilot cywilny na linii Warszawa – Paryż. Do służby w lotnictwie wojskowym powrócił w połowie kwietnia 1922 r., 31.08 skierowany został do Wyższej Szkoły Pilotażu w Grudziądzu. Po ukończeniu szkoły, od dnia 2.05.1924 r. odjął dowództwo nad 7 EM. Od 10.01.1926 r. służył w 2 PL, a następnie od 7.06 tegoż roku w 1 PL. Od dnia 11.06.1926 r. dowodził III Dywizjonem Myśliwskim. W czerwcu 1927 r. został przeniesiony do kadry oficerów lotnictwa. W połowie tegoż roku. został skazany za zabójstwo w obronie honoru oficera. Po odbyciu kary (zakończonej 30.06.1928 r.) został przydzielony do 2 PL i od 8.03.1929 dowodził 122 EM. Od połowy lipca 1929 r. dowodził Dywizjonem Myśliwskim w 3 PL. Z dniem 1.01.1930 r. został awansowany na stopień majora. W marcu 1930 r. wyznaczony na stanowisko dowódcy dyonu w 3 PL. W czerwcu 1934 r. został przeniesiony do 1 PL w Warszawie (na stanowisko dowódcy dyonu), w którym od sierpnia 1938 r. do sierpnia 1939 r. pełnił funkcję dowódcy.

We wrześniu 1939 r. został dowódcą Brygady Pościgowej (zorganizowanej w oparciu o istniejące Zgrupowanie Myśliwskie przy 1 PL w Warszawie) i do 7.09.1939 r. brał udział w walkach w obronie stolicy. Później przedostał się do Francji, gdzie objął dowództwo nad Polską Bazą Lotniczą w Lyon-Bron (był komendantem Centrum Szkolenia Lotniczego). Na Froncie Francuskim zestrzelił jeden niemiecki samolot. Po klęsce Francji ewakuował się do Wielkiej Brytanii i został dowódcą Bazy Lotniczej w Blackpool. W późniejszym czasie pełnił funkcję oficera łącznikowego Inspektoratu Polskich Sił Powietrznych przy brytyjskim dowództwie lotnictwa myśliwskiego. W dniu 15.05.1943 r. zginął najprawdopodobniej podczas walki powietrznej wykonując lot bojowy w składzie 315 Dywizjonu Myśliwskiego Dęblińskiego. Okoliczności śmierci Stefana Pawlikowskiego nie są do końca jednoznaczne, według niektórych źródeł jego Spitfire Mk.IX (PK-M) mógł zostać zestrzelony przez artylerię przeciwlotniczą. Pochowany został w Meauvaines w Normandii, po wojnie jego prochy przeniesiono na cmentarz w Grainville-Langannerie.

Rozkazem Naczelnego Wodza Stefana Pawlikowski został w dniu 1.01.1964 r. awansowany do stopnia generała brygady. Za okres wojny z bolszewikami odznaczony został Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari nr 3226 i Polową Odznaką Pilota nr 34. Ponadto czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta V klasy, Złotym Krzyżem Zasługi, Orderem Imperium Brytyjskiego (OBE) III klasy, francuskiej Legii Honorowej i Croix de Guerre (Krzyżem Wojennym), a także Krzyżem Komandorskim II klasy szwedzkiego Orderu Królewskiego „Wazy”. Ponadto uhonorowany został odznaczeniami brytyjskimi, francuskimi, włoskimi oraz rumuńskimi.

Jeśli posiadają Państwo materiały, które mogą uzupełnić lub wzbogacić artykuł prosimy o kontakt za pomocą formularza kontaktowego